تأثیر ظلم بر فروپاشی جوامع از دیدگاه سنت های تاریخی قرآن

قرآن کریم رویداد های تاریخی را خود به خود و تصادفی نمی‏داند و قضا و قدر و لزوم تسلیم چشم و گوش بسته را در برابر فرمانهای غیبی رد می‏کند و در بیدار کردن هوش و گوش مردم می‏کوشد تا تصور نکنند که جبر محض در زندگی آنها حاکم است. قرآن این برداشت‏های افراطی و انحرافی را قبول ندارد و همه‏ جا بر روی قوانین تاریخی تکیه می‏کند. اگر انسان با اراده و اختیاری که خدا به او بخشیده است، نتواند از قوانین تاریخی به نفع خود بهره برداری و بر آنها حکومت کند، قوانین تاریخی بر او حکومت‏ خواهد کرد. از آنجا که در طول زمانهای متمادی، تاریخ به عنوان یک ابزار مناسب در جهت تحقیر و یا تعظیم ملتها و اشخاص، بازیچه دست رهبران طاغوتی بوده ‏است و از آن سوء استفاده می‏کرده‏اند! بجاست که به عنوان یک منبع و مأخذ، مورد شناخت و تجزیه و تحلیل قرار گیرد تا حقیقت روشن گردد و افرادی باید باشند که با بینش عمیق و درک صحیح این گره را گشوده و راه را برای درک حق، آسان سازند. از طرفی چون تاریخ سرگذشت گذشتگان است و گنجینه‏ای از جواهر صفات سابقین و سفینه‏ای برای لاحقین و مرآتی جهان‏نما است، باید آموخته شود و این آموختن باید با واقعیت تاریخی و تحلیل همراه باشد، اما دانستن واقعیت تاریخی با تحلیل و فلسفه کافی نیست ‏بلکه شناخت و تفکر و عقل و درایت هم لازم است. یعنی وقایع تاریخی اطلاعات معلوماتی را در اختیار آدمی قرار می‏دهد که قوه هوش و ادراک وی درباره آن به تفکر می‏پردازد و عقل و درایت او قبل از هرگونه تصمیم‏گیری درباره آن تامل می‏کند. تاریخ همواره، شاهد و حکایت کننده چگونگی پیدایش، به اوج رسیدن و افول یا فروپاشی جوامع بوده است. در یک بررسی کلی، علل فروپاشی جوامع را می توان در دو دیدگاه مطرح کرد: 3. دیدگاه تفکر مادی؛ که عوامل انحطاط و فروپاشی(هلاکت) جوامع را فقط عواملی مانند سوء مدیریت، بحران اقتصادی و.... دانست. 4. دیدگاه تفکر الهی؛ اینکه علاوه بر عوامل طبیعی و مادی در انحطاط و فروپاشی جوامع، باید ریشه های فروپاشی را در عواملی مانند: ظلم(بی عدالتی)، فساد اخلاقی حاکمان و مردم، ترک امر به معروف و نهی از منکر و ... جستجو کرد. قرآن کریم به عنوان یک کتاب آسمانی هدایت (اجتماعی)، در بیشتر سوره ها با اشاره یا تفصیل، به سرگذشت اقوام پیشین پرداخته، مانند: تِلْکَ الْقُری‏ نَقُصُّ عَلَیْکَ مِنْ أَنْبائِها و یکی از عوامل مهم (به نظر این تحقیق، عامل اصلی) هلاکت جوامع را ظلم می داند؛ مانند: و کم قصمنا من قری? کانت ظالم? و انشأنا بعدها قوماً آخرین و تلک القری اهلکناهم لَمّا ظلموا . از آنجایی که کتابهایی درمورد عوامل انحطاط جوامع یا سنن اجتماعی الهی نوشته شده غالباً اشاره ای به عامل ظلم داشته و به بررسی موردی ظلم و میزان تأثیر آن در فروپاشی جوامع از دیدگاه قرآن نپرداخته اند و حتی برخی نویسندگان، تصریح به لزوم پرداختن جداگانه و تفصیلی این مورد تصریح کرده اند، لذا سوالی که مطرح می شود این است که قرآن کریم تأثیر ظلم را در فروپاشی جوامع به چه میزان می داند؟ برای پاسخ به این سوال لازم است که ابتدا مفاهیم اصلی بحث، یعنی: ظلم، هلاکت(فروپاشی)، جامعه و سنت، به طور دقیق بررسی شود و همینطور اشاره ای به سایر عوامل مهم در فروپاشی یا انحطاط جوامع شود. در مرحله بعد که موضوع اصلی این تحقیق هم هست، به بررسی ظلم در آیات قرآن کریم و مصادیق آن پرداخته شود. در مرحله سوم می بایست به بررسی ظلم در جوامع پرداخت، و با توجه به اینکه این تحقیق در پی نظر قرآن در مورد سنت های تاریخی است لذا به بررسی جوامعی که قرآن به آنها تصریح کرده است، می پردازیم. و در نهایت به چرایی و علت هلاکت جوامع به واسطه ظلم و تأثیر آن در هلاکت می پردازیم. که این مراحل، همان فصل های تحقیق است که در پاسخ به سوالات اصلی و فرعی تحقیق مطرح می شوند. روش و شیوه تحقیق: روش تحقیق در این رساله، کتابخانه ای و متن پژوهی بوده است، لذا جهت پاسخ به سوال اصلی و سوالات فرعی با مراجعه به کتاب خانه هایی چون کتابخانه آیت الله بروجردی (بخش محققین)، کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران، کتابخانه دانشگاه باقر العلوم(ع) و ... و استفاده از کتاب خانه های دیجیتال: نرم افزارهای مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور، نرم افزارهای کتابخانه آیت الله بروجردی(عضویت در قسمت) و... به بررسی موارد زیر پرداخته شد: - بررسی مفاهیم ظلم، فروپاشی(هلاکت)، جامعه، سنت الهی با مراجعه به کتب لغت و کتب اختصاصی مفاهیم قرآنی و تفاسیر - بررسی مختصر عوامل هلاکت جوامع از دیدگاه فلاسفه تاریخ - استخراج آیات مربوط به مصادیق ظلم، جوامع ظالم، هلاکت جوامع، سنن الهی - مراجعه به تفاسیر قرآن (منابع اصلی) جهت بررسی آیات - مراجعه به کتب تاریخ و تفسیر جهت بررسی تاریخ جوامعی که در قرآن مطرح شده است. پیشینه تحقیق: این موضوع را می توان در کتب و تحقیقاتی که به عوامل انحطاط جوامع و سنن الهی پرداخته اند مشاهده کرد. اما مسأله این است که همه این کتب و مقالات، ظلم را در حد عاملی، در کنار سایر عوامل انحطاط و هلاکت جوامع ذکر کرده اند و به بررسی موردی و تفصیلی آن نپرداخته اند، چراکه هدف این کتب بررسی کلی عوامل بوده است نه بررسی موردی عوامل، که از جمله آن کتابها می توان به این موارد اشاره کرد: 1. علل انحطاط و سقوط جوامع از دیدگاه قرآن، سید حسین رکن الدینی، 2. سنت های اجتماعی و فلسفه تاریخ در مکتب قرآن، سید محمد باقر صدر، 3. علل انحطاط جامعه از دیدگاه قرآن، علی قائمی، 4. فلسفه تاریخ، شهید مرتضی مطهری، 5. جامعه در قرآن، آی? الله عبدالله جوادی آملی. اهمیت و فایده این تحقیق، البته واضح و روشن است اما مهمترین آنها را در این موارد می توان ذکر کرد: 1. پر رنگ کردن توجه به منابع دینی به ویژه در بررسی های نظری تاریخ 2. برجسته سازی توجه به قانون مندیها و سنتها در مباحث تاریخی 3. تدبر و تعقل در احوال اقوام گذشته؛ فَانْظُرُوا کَیْفَ کانَ عاقِبَهُ الَّذینَ مِنْ قَبْل . سوالات ( اصلی و فرعی ) تحقیق: سوال اصلی: دیدگاه قرآن در تأثیر ظلم بر فروپاشی جوامع چیست؟ سوالات فرعی: 1. مصادیق ظلم در قرآن چیست؟ 2. قرآن کریم فروپاشی چه جوامعی را به واسطه ظلم بیان کرده است؟ 3. دلایل قرآن بر این که؛ علت اصلی فروپاشی و هلاکت جوامع، ظلم است؛ چیست؟ چارچوب نظری تحقیق: تاریخ قانونمند است و قوانین حاکم بر تاریخ، قوانین (سنتهای) خداوند است. هلاکت جوامع به واسطه عامل انسانی است و ظلم یکی از آن هاست. فرضیه تحقیق: فرضیه از مختصات علوم اجتماعی است و تحقیقات تاریخی اغلب از نوع وصفی و اکتشافی و تک پاسخی هستند لذا نیازمند فرضیه نیستند. اما فرضیه در این تحقیق؛ ظلم عامل اصلی به هلاکت رسیدن جوامع است و این یکی از سنت های (قوانین )الهی است که تغییر و تبدیلی در آن راه ندارد. پیش فرض های تحقیق: قوانین و سنت های خداوند تغییر ناپذیرند. تاریخ قانونمند است و قوانین(سنت های) خداوند حاکم بر تاریخند. آنچه در قرآن کریم به عنوان تاریخ (سرگذشت) اقوام ذکر شده از مسلمات تاریخی (نص) است.